Paditë strategjike kundër pjesëmarrjes publike (Strategic lawsuits against public participation - SLAPP) përdoren sistematikisht kundër kujdestarëve publikë të demokracisë dhe sundimit të ligjit.
Qendra Evropiane për Lirinë e Shtypit dhe Mediave e përkufizon SLAPP-in si "padi e ngritur nga subjekte të fuqishme (p.sh. korporata, zyrtarë publikë, biznesmenë të profilit të lartë) kundër individëve apo organizatave joqeveritare që kanë shprehur një qëndrim kritik për një çështje thelbësore me ndonjë interes politik ose rëndësi shoqërore".
Ato përfshijnë përpjekje për censurë, frikësim dhe heshtje përmes një procesi të vështirë gjyqësor, i cili shpesh rëndohet edhe me kosto të mëdha financiare që mund të çojnë në braktisjen e betejës ligjore dhe, në rastin ekstrem, heshtje të kritikës. Pra, synimi i tyre është të ngulfasin lirinë e shprehjes për çështje me interes publik.
Termi SLAPP u përdor për herë të parë në literaturën akademike në vitet 1980 dhe 1990 për të përshkruar fenomenin e procesit gjyqësor që synon të ngulfat kritikën ose debatin politik mbi çështjet me interes publik.
Caqet më të shpeshta të këtyre padive janë gazetarët, mediat e pavarura, shoqëria civile, organizatat joqeveritare dhe aktivistët e të drejtave të njeriut. Ata zakonisht paditen nga korporatat me ndikim, individët e pasur, politikanët, partitë politike dhe madje edhe organet qeveritare. Karakteristika kryesore e padive SLAPP është prirja e tyre për t’i bartur debatet nga sfera politike në atë ligjore.
Këto lloj padish paraqesin sfida të mëdha për lirinë e shtypit dhe sundimin e ligjit.
Në raportin vjetor të Këshillit të Evropës për vitin 2021 është shënuar përhapja e keqpërdorimit të procedurave gjyqësore kundër gazetarëve në disa vende anëtare. Rastet varionin nga mediat e pavarura të Maltës të paditura nga biznesmenë të ndryshëm, shpesh jashtë Maltës, deri te kompanitë private që arritën të censurojnë përmbajtjen përmes vendimeve gjyqësore dhe padive për shpifje në Hungari e Rumani, si dhe akuza penale të ngritura nga autoritetet sllovake kundër një gazetari për mendimin e tij për një temë fetare.
Çka i karakterizon paditë SLAPP
Paditë SLAPP i karakterizon shpërdorimi i procesit nga paditësi ose pretendimet e tepruara në çështjet ku i padituri ushtron një të drejtë të mbrojtur me kushtetutë.
Sipas profesorit George W. Pring – i cili ishte i pari në identifikimin dhe kategorizimin e padive SLAPP – ekzistojnë katër kritere të cilave u përmbahen këto padi:
- padia civile ose kundërpadia që kërkon kompensim monetar dhe/ose ndalim gjyqësor;
- padia e ngritur kundër një grupi ose aktivisti joqeveritar;
- padia për shkak të komunikimit me një organ zgjedhor ose me një organ shtetëror;
- paditë për çështje me interes publik.
Paditë SLAPP janë të orientuara në dy drejtime. Para së gjithash, bëhet fjalë për pasojat që kanë ndjerë të pandehurit gjatë procesit gjyqësor dhe më pas pasojat që paditë e tilla lënë në opinion.
Këto pasoja pasqyrohen në kostot financiare, kohën e kaluar në gjykatë dhe pasojat psikologjike për shkak të përvojës stresuese gjyqësore. Në procese të tilla asnjëherë nuk përfshihet vetëm pala e pandehur, por i tërë profesioni, siç është gazetaria, sepse përmes proceseve të tilla shpesh thirren edhe gazetarë të tjerë si dëshmitarë në proces.
Megjithëse rëndom këto padi janë të pabazuara dhe refuzohen në gjykatë, fokusi është në ushtrimin e presionit ndaj gazetarëve, mediave apo aktivistëve gjatë procedurës, si dhe në sulmin ndaj reputacionit të tyre.
Paditë SLAPP në vendet e Ballkanit Perëndimor
Padive SLAPP u ekspozohen të gjithë ata që flasin për lëshimet e qeverisë, si dhe ata që raportojnë për korrupsionin dhe krimin. Numri i padive strategjike të ngritura në Evropë nga viti 2010 deri në vitin 2021 është rritur nga 4 në 111. Ky numër u rrit ndjeshëm gjatë vitit 2022 si dhe gjatë disa muajve të vitit 2023.
Sipas Indeksit të Reporterëve pa Kufij nga viti 2022, vendet e Ballkanit Perëndimor janë shumë mbrapa krahas shumicës së vendeve anëtare të BE-së. Vetëm një shtet i Ballkanit Perëndimor është anëtar i BE-së, ndërsa vendet e zëna janë mes pozitës deri në vitin 103 103.
Një nga kërcënimet më të mëdha për lirinë e gazetarisë në vendet e Ballkanit Perëndimor në vitin 2022 janë pikërisht paditë SLAPP, thonë organizatat mediale nga Evropa.
Reporterët pa Kufij në raport theksojnë se në Serbi biznesmenët me lidhje problematike me politikën dhe politikanët me vetëdije i shfrytëzojnë paditë SLAPP për t'i heshtur gazetarët, dhe se drejtësia dhe shoqëria serbe nuk shohin ndonjë problem në këtë. Raporti tregon se gjatë vitit 2021 në Serbi janë regjistruar 18 padi SLAPP. Në anën tjetër, nga viti 2010 deri në vitin 2020 në Serbi janë inicuar së paku 26 padi SLAPP, prej të cilave 22 kundër gazetarëve dhe mediave.
Nga viti 2016 deri në vitin 2021 Asociacioni i Gazetarëve të BeH regjistroi rreth 40 padi SLAPP në BeH, kryesisht të karakterizuara nga shpifjet. E veçanta e padive SLAPP në BeH është se paditësit janë shpesh bartës të pozitave gjyqësore. Sipas Safejournalists.net, ky trend tregon synimin për t'i shkatërruar financiarisht mediat.
As Kroacia nuk mbetet prapa me këto lloj padish, edhe pse është anëtare e Bashkimit Evropian. Përkundrazi, situata në Kroaci është më e keqja në rajon, dhe kështu në dhjetor të vitit 2022 hiç më pak se 900 padi SLAPP ishin aktive.
Të gjitha këto janë të dhëna shqetësuese, të cilat definitivisht flasin shumë për seriozitetin e situatës aktuale në tërë rajonin dhe sulmin e tmerrshëm ndaj lirisë së mediave dhe sundimit të ligjit. Me rregullore të paqarta ligjore ose me mungesën e tyre për të mbrojtur palët e dëmtuara dhe për të kontrolluar paditë joserioze, liria dhe aktivizmi i mediave në tërë rajonin po bëhen cak i njerëzve të fuqishëm që i përdorin paditë SLAPP për të vazhduar praktikat e tyre korruptive përmes frikësimit, si dhe për të ruajtur pushtetin politik që çon në diktaturë dhe shtypje të lirisë së mediave dhe kritikës publike.
Tetorin e vitit të kaluar, Koalicioni Kundër Padive SLAPP në Evropë (CASE) u bëri thirrje qeverive në mbarë Evropën të krijojnë politika dhe legjislacion për të mbrojtur gazetarët dhe figurat dhe organizatat e tjera publike nga kërcënimi i shtuar i padive strategjike kundër pjesëmarrjes publike. Ky koalicion u krijua vitin e kaluar pikërisht për shkak të nevojës për të ndërmarrë hapa konkretë për mbrojtjen e gazetarëve dhe aktorëve të tjerë. Në konferencën e parë anti-SLAPP, koalicioni publikoi Deklaratën Anti-SLAPP dhe Thirrjen për Veprim me rekomandime specifike për BE-në, Këshillin e Evropës, Parlamentin Evropian, shtetet anëtare të BE-së dhe të gjitha qeveritë.
